Akaryakıt bayilerine 20 Mart 2005 tarihine kadar lisanslarını yetiştiremedikleri gerekçesiyle milyarlarca lira idari para cezası düzenlenmişti. Bunların büyük bölümü ödendi. Açılan davaların bir kısmı sonuçlandı, bir kısmı da hala sürüyor. Ancak bu cezalar akaryakıt bayilerine haksız yere kesilmiştir. Cezaların kanuni dayanağı yoktur. Fakat akaryakıt bayileri haklı olduklarını anlatamadılar. Cezalara karşı açtıkları davaları kaybettiler. Kanunun yeni uygulanmasının ve enerji hukukunun henüz olgunlaşmamasının kurbanı oldular. Aynı türden ceza alan akaryakıt dağıtım şirketleri kendilerini kurtardı. Dağıtıcıların sadece bu işe yoğunlaşabilecek hukukçularının olması onlar için avantajdı ve ceza ödemediler. Ancak her bayinin idari para cezaları için hukukçu istihdamı mümkün değildi. Kesilen cezalara karşı bayilerin genel davalarını yürüten avukatları dava açtı ve davalar kaybedildi. Bayilerin dernek veya sendikaları da kesilen cezaların haksızlığını ortaya koyar nitelikte çalışmalarda bulunmadı.

5015 sayılı Kanun’un yayımından önce akaryakıt bayiliği faaliyetinde bulunanların, lisans almadan 20 Mart 2005 tarihinden sonra faaliyette bulunmasını yasaklayan kanun hükmü bulunmamaktadır. Yasanın yürürlüğünden önce faaliyette bulunanların belli tarihte lisans almasını zorunlu kılan yönetmelik veya Kurul Kararı da bulunmamaktadır. Bu konuda yazılı veya sözlü talimat dahi yoktur. Aksine, Kanun’un yürürlük tarihinden önce lisansa tabi faaliyetleri yürütenlerin, önceden edindikleri belgelerinin, lisans alıncaya kadar geçerli olduğuna dair kanun hükmü bulunuyor (5015 sayılı Kanun, geçici 1. madde f/1).

Geçici maddeye göre Kanun’un yürürlüğünden önce faaliyette bulunan bayiler bir yıl içinde durumlarını yasaya uygun hale getirip, lisans için başvuruda bulunmak zorundalar. Fakat lisans almaları hiçbir süreyle sınırlandırılmamıştır. Hal böyleyken süresinde başvurusunu yapan akaryakıt bayilerine lisans almadığı gerekçesiyle düzenlenen cezaların kanuna uygunluğundan bahsedilemez.

EPDK zamanında onay vermedi diye bayiye ceza verilemez

Lisans vermek EPDK’nın tasarrufunda bir idari işlemdir. Bayi ancak başvuruda bulunabilir. Bayiye lisans almadığı için değil, lisans için başvurmadığı gerekçesiyle idari para cezası kesilebilir. İdari para cezası alan bayiler süresinde başvuruda bulunduğu halde lisanslarındaki onay tarihi

20 Mart 2005 tarihinden sonraya rastladığı için ceza almışlardır. Bayinin 20 Mart 2005 tarihinden önce lisansını onaylaması için Kuruma baskı yapma yetkisi yoktur. EPDK zamanında başvurusunu yapan bayiye lisansı süresinde onaylanmadığı gerekçesiyle ceza düzenlenmemeliydi. 20 Mart 2005 tarihinin aşılması çok önemseniyorsa lisansı süresinde onaylamayan yetkililer hakkında soruşturma açmak daha mantıklı olurdu.

Ceza alan bayilerin tamamına yakını Kanunun yürürlük tarihinden itibaren bir yıl içinde lisans başvurusunda bulunmuş ve EPDK tarafından verilen üç aylık süre içerisinde belgelerini tamamlamıştır.

Kanun, süresi içinde lisans alınmasını değil, başvuru yapılmasını istemektedir

Kanun, süresinde başvurusunu yapıp, durumunu yasaya uygun hale getirmeyenlerin faaliyetleri sürenin bitim tarihi itibariyle durdurulacağına hükmetmiştir (Geçici 1. maddenin üçüncü fıkrası). 20 Mart 2005 tarihinde akaryakıt bayilerinin faaliyeti EPDK tarafından durdurulmadı. Kanuna göre süresi içinde lisans alınması değil, başvuru yapılması istenmektedir. 5015 Sayılı Kanun’un geçici 1. maddesindeki düzenlemeye göre, durumlarını bir yıl içinde Kanuna uygun hale getirip gerekli belgelerle Kuruma başvuranlar faaliyetlerine devam ederler. Lisans alınmasına gerek yoktur. Kurum lisanslarını yayınlayana kadarda eski belgeleri geçerlidir.

5015 sayılı Kanuna paralel düzenlemeler içeren, 5307 sayılı LPG Piyasası Kanununun geçici 2. maddesinin değişmeden önceki şekline göre, Kanunun yürürlüğünden önce faaliyetini sürdüren otogaz bayilerinin lisans alma mecburiyetleri dahi bulunmamaktadır. Petrol ve LPG piyasalarıyla ilgili kanunların her ikisinde de kazanılmış hakların korunmasına özen gösterilmiştir.

Hakkında idari para cezası kararı alınan bayiler, 20 Aralık 2004 tarihinden önce başvuruda bulunmuş, gerekli belgeleri 20 Mart 2005 tarihinden önce Kurumun istediği şekilde tamamlamış ve bu belgeler yeterli görülerek sonraki tarihlerde lisansları onaylanmıştır. Dolayısıyla bayilerin süresinde yaptıkları başvurular geçerlidir. Süresinde geçerli başvurusu bulunan bayiye kesilen cezanın haklı bir yanı olduğu düşünülemez.

Cezaların dayandırıldığı kanun maddesi başka bir eylemi tarif ediyor

Bir diğer önemli husus ise; cezaların Kanun’un yanlış maddesinden uygulanmasıdır. İdari para cezası kararı, lisans almaksızın akaryakıt bayiliği faaliyetinde bulunulduğu gerekçesiyle alınmıştır. Lisans almaksızın lisansa tabi faaliyetlerin yapılması 5015 sayılı Kanunun 19. maddesinin ikinci fıkrasının (a) bendinin 1 numaralı alt bendinin uygulanmasını gerektirdiği halde; EPDK, 19. maddenin ikinci fıkrasının (b) bendinin 1 numaralı alt bendine göre ceza düzenlemiştir. 19-b/1’ e uyan tespit bulunmamaktadır. Lisans almaksızın akaryakıt istasyonu yapımına başlanması, istasyonla ilgili sözleşmeler yapılması veya benzeri tasarruflarda bulunulması söz konusu değildir. EPDK’nın iddiası ve tespitleri açıkça lisans almadan akaryakıt alıp satarak bayilik faaliyetinde bulunulduğuna ilişkindir. Kurumun tespitleri ve iddiası ile idari para cezasının dayandırıldığı bentte tanımlanan eylem tipi uymamaktadır.

Daha önemlisi, EPDK’nın bayiden savunma istemek için gönderdiği yazılarda bahsedilen eylem tipiyle cezanın dayandırıldığı bentte tanımlanan eylem tipi farklıdır. Dolayısıyla EPDK savunma istemediği bir fiilden dolayı bayiyi cezalandırmıştır.

Dava süreci devam eden bayiler “Dikkat!”

Davaları sonuçlanmayan bayiler temyiz dilekçelerinde veya temyiz kararının tebliğinden itibaren 15 gün içinde verecekleri kararın düzeltilmesine ilişkin dilekçelerinde bu hususları ileri sürebilirler. Zaman aşımı süresi dolduğundan, Kurumun, 5015 Sayılı Kanun’un 19. maddenin fiile uyan a/1 bendine göre yeniden ceza uygulaması mümkün değildir.

EPDK, Lisans yönetmeliğini Kanun’un yürürlük tarihinden 180 gün sonra yayınlamıştır

Ceza kararları kanuna uygun olmadığı gibi hakça alınmış kararlar da değildir. Kanunun yürürlük tarihinden yıllar öncesinden beri faaliyette bulunan akaryakıt istasyonlarının lisansının 20.03.2005 tarihinde değil de beş gün sonra 25.03.2005 tarihinde onaylanması kimseye fayda veya zarar sağlamaz. Akaryakıt bayilerinin, lisans yönetmeliği yayınlanmadan lisans başvurusunda bulunması veya başvurusunun kabulü mümkün değildir. 5015 sayılı Kanunun taslağı yürürlüğünden iki yıl önce kamuoyuna duyurularak tartışmaya açılmış ve yürürlüğe girdiği tarihten 16 gün önce TBMM’nde kabul edilmiştir. EPDK, kanunun muhtemel şeklini yıllar öncesinden ve kesin şeklini ise 16 gün öncesinden bilmektedir. Hazırlıklar önceden yapılıp Lisans yönetmeliğini Kanunla beraber yürürlüğe sokulabilecekken, tam 180 gün sonra 17.06.2004 tarihinde yayınlanabilmiştir. Bayinin kusuru olsa bile, yönetmeliği gereksiz yere altı ay geç çıkaran Kurum’un birkaç günlük gecikmeyi hoş görmesi gerekirdi.

Bayilere tepeden bakan tamponlu uygulama yürümedi

Yönetmelik yayınlandıktan sonra lisanslamada öncelik dağıtıcılara verildi. Kurum, dağıtıcıları lisanslandırıp daha sonra dağıtıcılar aracılığı ile bayilerin lisans müracaatlarını alma yolunu seçti. Böylelikle çok sayıda bayi ile muhatap olmayacaktı. Fakat bayilere tepeden bakan tamponlu uygulama yürümedi. Arada dağıtıcı firma olduğundan EPDK dağıtıcıdan, dağıtıcı bayiden belge istedi ve aynı yolla eksiklikleri bildirdi. Bayi dağıtıcıya, dağıtıcı da Kuruma belgeleri teslim etti. Direkt temas kurulmadığından anlaşmazlıklar arttı ve lisanslandırma gecikti. Altı ay da bu şekilde heba edildi.

Kalan üç ayda 12 bin bayinin nasıl lisanslandırıldığına hepimiz şahit olduk.

Kaçakçılar değil kurumsal bayiler cezalandırıldı 

Aradan yıllar geçtikten sonra, belgeler üzerinden araştırma yapıp, kendi yorumuna göre bir iki günlük gecikme olduğu varsayımıyla, özellikle kaçakçılık yapmayan, düzenli, kurumsal binlerce bayiye idari para cezası düzenlemeye, hiç yere altı ay oyalanan EPDK’nın hakkı yoktur. İnceleme belgeler üzerinden yapıldığından, belgesiz çalışan bayiler denetlenmedi. Kaçakçılar değil, kurumsal bayiler cezalandırılmıştır. Bayiler, hem kaçakçılar, hem de dağıtıcılar karşısında ezilmiş ve akaryakıt fiyatlarının aşağı çekilmesinde katkı saylayabilecek bayilerin rekabet gücü zayıflatılmıştır. Cezaların, fiyatların oluşumuna,  piyasanın düzenlenmesine katkısından ve dolayısıyla toplumsal faydasından bahsedilemez.

Akaryakıt bayileri hakkında alınan idari para cezası kararları Kanuna ve hukuka aykırıdır. Bayiler haklılıklarını ortaya koyamadıkları için cezaları ödemek zorunda kaldılar.